นวรัตน์ดอทคอม

๒. ตถาคตผรุสวาจนัตถีติปัญหา ๒๒

พระราชาตรัสถามว่า "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน พระเถระสารีบุตร ผู้ธรรมเสนาบดี แม้ภาสิตคำนี้ว่า 'พระตถาคตมีวจีสมาจารบริสุทธิ์แล้ว, พระตถาคตจะต้องรักษาวจีทุจริตอันใดด้วยคิดว่า 'บุคคลอื่นอย่าได้รู้วจีทุจริตนี้ของเราเลย' ดังนี้, วจีทุจริตนั้น ไม่มีแด่พระตถาคต, ดังนี้. ส่วนพระตถาคตทรงบัญญัติปาราชิก เพราะความผิดของพระเถระสุทิน ผู้บุตรแห่งกลันทเศรษฐี ร้องเรียกด้วยวาทะว่าโมฆบุรุษ เป็นวาจาหยาบ, พระเถระนั้น สะดุ้งแล้วด้วยความสะดุ้งอันหนัก มีความเดือดร้อนด้วยวาทะว่า โมฆบุรุษ ไม่อาจแล้วเพื่อจะแทงตลอดอริยมรรค, ถ้าว่าพระตถาคตมีวจีสมาจารบริสุทธิ์แล้ว, วจีทุจริตย่อมไม่มีแด่พระตถาคต, ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า 'พระตถาคตร้องเรียกพระเถระ สุทิน ด้วยวาทะว่า โมฆบุรุษ เพราะโทษผิดของพระเถระสุทินกลันทบุตร' นั้นผิด. ถ้าว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงร้องเรียกด้วยวาทะว่า โมฆบุรุษ เพราะความผิดของพระเถระสุทินกลันทบุตร, ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า พระตถาคตมีวจีสมาจารบริสุทธิ์แล้ว วจีทุจริตย่อมไม่มีแด่พระตถาคตแล้ว' ดังนี้ แม้นั้นก็ผิด. ปัญหาแม้นี้สองเงื่อนมาถึงพระผู้เป็นเจ้าแล้ว, ปัญหานั้นพระผู้เป็นเจ้าพึงขยายให้แจ้งชัดเถิด."
พระเถรเจ้าทูลว่า "ขอถวายพระพร พระเถระสามีบุตรผู้ธรรมเสนาบดี แม้ได้ภาสิตคำนี้ว่า 'ดูก่อนท่านผู้มีอายุ พระตถาคตมีวจีสมาจารบริสุทธิ์ พระตถาคตจะต้องรักษาวจีทุจริตใด ด้วยทรงดำริว่า 'บุคคลผู้อื่นอย่ารู้ทุจริตนี้ของเราเลย' ดังนี้, วจีทุจริตนั้น ย่อมไม่มีแด่พระตถาคต' ดังนี้. และพระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อทรงบัญญัติปราราชิกเพราะโทษผิดของท่านผู้มีอายุ สุทินกลันทบุตร ทรงร้องเรียนแล้วด้วยวาทะว่า โมฆบุรุษ. ก็แลความร้องเรียกนั้น จะได้ร้องเรียกด้วยจิต อันโทษประทุษร้ายแล้ว ก็หาไม่, จะร้องเรียกด้วยเหตุคิดจะข่มกระทำอำนาจอวดอ้าง ก็หาไม่, ร้องเรียกแล้วด้วยลักษณะตามที่เป็นจริงอย่างไร. ก็ลักษณะตามที่เป็นจริงอย่างไร ในการร้องเรียกนั้นอย่างไร?
ขอถวายพระพร ความตรัสรู้อริยสัจสี่ ในอัตภาพนี้ ของบุคคลใดไม่มี, ความเป็นบุรุษของบุคคลนั้น เป็นของเปล่า, กิจอื่นที่ตนกระทำอยู่ย่อมเป็นพร้อม คือ สำเร็จโดยกิจอื่น, เพราะเหตุนั้น ท่านจึงกล่าวว่า 'โมฆบุรุษ บุรุษเปล่า' ดังนี้.
ขอถวายพระพร พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงร้องเรียกท่านผู้มีอายุสุทิน กลันทบุตร ด้วยคำตามเป็นจริง จะได้ทรงร้องเรียกด้วยวาทะที่ไม่จริงก็หาไม่ แม้ด้วยประการดังนี้."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน บุคคลใดด่าอยู่ ย่อมกล่าวความเป็นจริงก็ดี, ข้าพเจ้าปรับสินไหมแก่บุคคลนั้นตามโทษ, ความด่านั้นเป็นผิดทีเดียว, บุคคลนั้น อาศัยวัตถุประพฤติโวหารต่างด่าอยู่."
ถ. "ขอถวายพระพร ก็การไหว้ หรือการต้อนรับ หรือสักการะ หรือความเพิ่มให้บรรณาการแก่บุคคลแล้ว บรมบพิตรเคยได้ทรงสดับแล้วมีหรือ?"
ร. "ไม่เคยสดับเลย บุคคลผู้ผิดแล้วในท่านผู้ใดผู้หนึ่ง เพราะเหตุใดเหตุหนึ่ง เป็นผู้ควรจะขู่และคุกคาม, ราชบุรุษทั้งหลาย ย่อมตัดศีรษะของบุรุษนั้นเสียบ้าง ย่อมตีบุรุษนั้นบ้าง ย่อมจำไว้บ้าง ย่อมฆ่าเสียบ้าง ย่อมปรับบ้าง."
ถ. "ขอถวายพระพร ถ้าอย่างนั้น กิริยาที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงกระทำแล้วไม่เป็นกิริยาเสียหายเลย"
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน พระผู้มีพระภาคเจ้า เมื่อทรงกระทำแม้กิริยา พึงกระทำด้วยอาการเหมาะเจาะสมควร, โลกกับทั้งเทพดาย่อมกระดาก ย่อมละอายต่อพระตถาคตโดยยิ่ง แม้ด้วยการฟัง, ย่อมกระดาก ย่อมละอายต่อพระตถาคตโดยยิ่ง ด้วยการได้เห็น, ย่อมกระดาก ย่อมละอายต่อพระตถาคต ด้วยการเข้าไปหาและการนั่งใกล้ยิ่งขึ้นไปกว่าการได้เห็นนั้น."
ถ. "ขอถวายพระพร หมอเยียวยา เมื่อโทษในกายหนาหนักกำเริบแล้ว ให้ยาคุมหรือเป็นไฉน?"
ร. "หาไม่ พระผู้เป็นเจ้า หมอนั้น ใคร่จะกระทำให้เป็นคนไม่มีโรค ให้ยาประจุที่ไซ้ทั้งหลาย."
ถ. "ขอถวายพระพร พระตถาคตย่อมให้ความพร่ำสอน เพื่อความระงับพยาธิ คือ กิเลสทั้งปวง ฉันนั้นนั่นเทียว. พระวาจาของพระตถาคตแม้หยาบ ก็คุมสัตว์ทั้งหลายไว้, กระทำสัตว์ทั้งหลายให้เป็นผู้อ่อน. เปรียบเหมือนน้ำแม้ร้อน ย่อมคุมสิ่งที่ควรจะคุมไว้อันใดอันหนึ่ง กระทำให้เป็นของอ่อนได้ ฉันใด, พระวาจาของพระตถาคตแม้หยาบก็มีประโยชน์ไปพร้อมแล้วด้วยพระกรุณา. อนึ่ง คำของบิดามีประโยชน์แก่บุตรทั้งหลายไปพร้อมแล้วด้วยกรุณา ฉันใด, พระวาจาของพระตถาคตถึงหยาบ ก็มีประโยชน์ไปพร้อมแล้วด้วยพระกรุณา ฉันนั้น. พระวาจาของพระตถาคตถึงหยาบ ก็เป็นเครื่องละกิเลส. มูตรโคแม้มีกลิ่นเหม็นที่ดื่มแล้ว ยาแม้มีรสเฝื่อนขมที่กินแล้ว ย่อมกำจัดพยาธิของสัตว์ทั้งหลายได้ ฉันใด, พระวาจาของพระตถาคตถึงหยาบ ก็มีประโยชน์ไปพร้อมแล้วด้วยพระกรุณา ฉันนั้น, อนึ่ง ปุยนุ่นแม้ใหญ่ ตกลงแล้วในกายของบุคคลอื่น ย่อมไม่กระทำความเสียดแทงแก่บุคคลนนฉันใด, พระวาจาของพระตถาคตถึงหยาบ ก็ไม่ให้เกิดทุกข์แก่ใคร ๆ ฉันนั้นนั่นเทียวแล ขอถวายพระพร."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ปัญหาพระผู้เป็นเจ้าวินิจฉัยดีแล้ว ด้วยเหตุทั้งหลายมาก, ดีละ พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ข้อวิสัชนาปัญหาของพระผู้เป็นเจ้านั้น สมอย่างนั้น, ข้าพเจ้ายอมรับรองอย่างนั้น."

๓. รุกขเจตนาเจตนปัญหา ๒๓

พระราชาตรัสถามว่า "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน พระตถาคตแม้ทรงภาสิตพระพุทธพจน์นี้ว่า 'ดูก่อนพราหมณ์ ท่านเป็นผู้มีความเพียรปรารภแล้ว เป็นผู้ไม่ประมาทแล้ว รู้อยู่ ถามความนอนเป็นสุขกะต้นไม้นี้ที่ไม่เจตนา ไม่ฟัง มิรู้ เพราะเหตุอะไร' ดังนี้. และตรัสแล้วอีกว่า 'แม้ต้นสะคร้อ, ได้ภาสิตแล้วในขณะนั่นเทียว อย่างนี้ว่า 'ดูก่อนพราหมณ์ภารทวาชโคตร คำแม้ของเราย่อมมี ท่านจงฟังคำเรา' ดังนี้. พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ถ้าว่าต้นไม้ไม่มีเจตนา, ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า 'ต้นสะคร้อเจรจากับด้วยพราหมณ์ภารทวาชโคตร' นั้นผิด, ถ้าว่าต้นสะคร้อเจรจากับพราหมณ์ภารทวาชโคตร, ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า 'ต้นไม้ไม่มีเจตนา' แม้นั้นก็ผิด, ปัญหานี้สองเงื่อน มาถึงพระผู้เป็นเจ้าแล้ว พระผู้เป็นเจ้าพึงขยายให้แจ้งชัดเถิด."
พระเถรเจ้าทูลว่า "ขอถวายพระพร พระผู้มีพระภาคเจ้าแม้ทรงภาสิตพระพุทธพจน์นี้แล้วว่า 'ต้นไม้ไม่มีเจตนา' ดังนี้, และต้นสะคร้อเจรจากับด้วยพราหมณ์ภารทวาชโคตร, ก็แหละ คำนั้นท่านกล่าวแล้ว โดยสมมุติของโลก, ความเจรจาของต้นไม้ที่ไม่มีเจตนาไม่มี, เออก็คำที่ว่า "รุกโข ต้นไม้" นี้เป็นชื่อของเทพดาที่สิงอยู่ในต้นไม้นั้น, อนึ่ง คำที่ว่า 'ต้นไม้เจรจา' นั้นเป็นโลกบัญญัติ. เหมือนเกวียนเต็มแล้วด้วยข้าวเปลือก ชนย่อมกล่าวว่า 'เกวียนข้าวเปลือก' ดังนี้, ก็แต่ว่าเกวียนนั้น มิได้กระทำแล้วด้วยข้าวเปลือก, เกวียนนั้น สำเร็จแล้วด้วยไม้, ชนย่อมกล่าวว่า "ธญญสกฏํ เกวียนข้าวเปลือก" ดังนี้ ก็เพราะความที่ข้าวเปลือกเป็นของอันบุคคลบรรทุกแล้วในเกวียนนั้น ฉันใด: ต้นไม้จะเจรจาก็หาไม่, ต้นไม้เป็นของไม่มีเจตนา, ก็แต่ว่า เทพดาใดสิงอยู่ในต้นไม้นั้น คำที่ว่า "รุกโข ต้นไม้" นี้เป็นชื่อของเทพดานั้น, อนึ่ง คำที่ว่า 'ต้นไม้เจรจา' ดังนี้นั้น เป็นโลกบัญญัติ ฉันนั้นนั่นเทียว.
อีกนัยหนึ่ง บุคคลคนนมส้มอยู่ ย่อมกล่าวว่า 'เราคนเปรียง' ดังนี้, บุคคลนั้นคนวัตถุอันใดอยู่ วัตถุนั้นไม่ใช่เปรียง, บุคคลนั้นคนนมส้มนั่นเทียว ย่อมกล่าวว่า 'เราคนเปรียง' ดังนี้ ฉันใด: ต้นไม้เจรจาไม่ได้, ต้นไม้เป็นของไม่มีเจตนา, ก็แต่ว่า เทพดาใดที่สิงอยู่ในต้นไม้นั้น คำที่ว่า 'ต้นไม้' นี้เป็นชื่อของเทพดานั้น, อนึ่ง คำที่ว่า 'ต้นไม้เจรจา' ดังนั้น เป็นบัญญัติของโลก ฉันนั้นนั่นเทียว.
อีกนัยหนึ่ง ชนผู้ใคร่จะกระทำของที่ไม่มีให้สำเร็จ ย่อมกล่าวว่า 'เราจะกระทำของที่ไม่มีให้สำเร็จ,' ย่อมกล่าวของที่ไม่สำเร็จแล้วว่า 'เป็นของสำเร็จแล้ว,' วาจาอย่างนี้นั้น เป็นสมมติของโลก ฉันใด; ต้นไม้เจรจาไม่ได้, ต้นไม้เป็นของไม่มีเจตนา, ก็แต่ว่า เทพดาใดสิงอยู่ที่ต้นไม้นั้น คำที่ว่า 'ต้นไม้' นี้เป็นชื่อของเทพดานั้น, อนึ่งคำที่ว่า 'ต้นไม้เจรจา' ดังนี้นั้น เป็นบัญญัติของโลก ฉันนั้นเทียวแล.
ขอถวายพระพร ชนย่อมกล่าวโดยสมมติของโลก ฉันใด, แม้พระตถาคตทรงแสดงธรรมแก่สัตว์ทั้งหลาย ตามสมมติของโลก ฉันนั้นนั่นเทียว."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ดีละ ข้อวิสัชนาปัญหาของพระผู้เป็นเจ้านั้น สมอย่างนั้น, ข้าพเจ้ายอมรับรองอย่างนั้น."

๔. เทวปิณฑปาตมหัปผลภาวปัญหา ๒๔

พระราชาตรัสถามว่า"พระผู้เป็นเจ้านาคเสน คำนี้ พระเถระทั้งหลายผู้กระทำธรรมสังคายนา แม้ภาสิตแม้ว่า 'เราได้ฟังแล้วว่า พระพุทธเจ้าเสวยภัตรของนางช่างทองชื่อจุนทะ แล้วจึงประชวรหนัก มีมรณะเป็นส่วนสุด' ดังนี้. ส่วนพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้วอีกว่า 'ดูก่อนอานนท์บิณฑบาตทั้งหลายสองนี้เสมอกัน มีผลเสมอกัน มีวิบากเสมอกัน, มีผลใหญ่โดยพิเศษด้วย มีอานิสงส์ใหญ่โดยพิเศษด้วย เกินกว่าบิณฑบาตทั้งหลายอื่นนั่นเทียว' ดังนี้. ถ้าว่าเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสวยภัตรของนางช่างทองชื่อ จุนทะ อาพาธกล้าเกิดขึ้นแล้ว เวทนาหนักมีมรณะเป็นส่วนสุดเป็นไปแล้ว, ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า 'ดูก่อนอานนท์บิณฑบาตทั้งหลายสองเหล่านี้เสมอกัน มีผลเสมอกัน มีวิบากเสมอกัน, มีผลใหญ่พิเศษด้วย มีอานิสงส์ใหญ่พิเศษด้วย เกินกว่าบิณฑบาตทั้งหลายอื่นนั่นเทียว' ดังนี้ นั้นเป็นผด. ถ้าว่าบิณฑบาตทั้งหลายแม้สองเหล่านี้เสมอกัน มีผลเสมอกัน มีวิบากเสมอกัน, มีผลใหญ่พิเศษด้วย มีอานิสงส์ใหญ่พิเศษด้วย เกินกว่าบิณฑบาตทั้งหลายอื่นนั่นเทียว, ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า 'เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสวยภัตรของนายจุนทะแล้วอาพาธกล้าเกิดขึ้นแล้ว เวทนาหนักมีมรณะเป็นที่สุดเป็นไปแล้ว' แม้นั้นก็ผิด. พระผู้เป็นเจ้านาคเสน บิณฑบาตนั้นมีผลใหญ่โดยความเป็นของเป็นไปแล้วด้วยยาพิษ มีผลใหญ่โดยความเป็นของยังโรคให้เกิดขึ้นมีผลใหญ่โดยความเป็นของกระทำอายุให้พินาศไป มีผลใหญ่โดยความเป็นของนำชีวิตของพระผู้มีพระภาคเจ้าไปหรือหนอ? พระผู้เป็นเจ้าจงกล่าวเหตุในข้อนั้นแก่ข้าพเจ้า เพื่อจะข่มปรัปปวาททั้งหลายเสีย. ชนนี้เป็นผู้หลงพร้อมในข้อนี้ว่า "โรคลงแดงเกิดขึ้นแล้ว เพราะอาหารที่เสวยแล้วมากเกิน ด้วยอำนาจแห่งความโลภ." ปัญหาแม้นี้สองเงื่อนมาถึงพระผู้เป็นเจ้าแล้ว, พระผู้เป็นเจ้าพึงขยายให้แจ้งชัดเถิด.
พระเถรเจ้าทูลว่า "ขอถวายพระพร คำนี้ พระเถระทั้งหลายผู้กระทำธรรมสังคายนาแม้ภาติไว้แล้วว่า 'เราได้ฟังแล้วว่า พระพุทธเจ้าเสวยภัตรของนายช่างทองชื่อจุนทะแล้ว ประชวรหนักมีมรณะเป็นที่สุด' ดังนี้. ส่วนพระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสแล้วอีกว่า 'ดูก่อนพระอานนท์บิณฑบาตทั้งหลายสองเหล่านี้เสมอกัน มีผลเสมอกัน มีวิบากเสมอกัน, มีผลใหญ่พิเศษด้วย มีอานิสงส์ใหญ่พิเศษด้วย เกินกว่าบิณฑบาตทั้งหลายอื่นนั่นเทียว: บิณฑบาตทั้งหลายสองเหล่าไหน? บิณฑบาตทั้งหลายสอง คือ: พระตถาคตเสวยบิณฑบาตใดแล้วจึงตรัสรู้สัมมาสัมโพธิญาณ ไม่มีปัญญาอื่นยิ่งกว่า บิณฑบาตนั้นหนึ่ง, พระตถาคตเสวยบิณฑบาตใดแล้วจึงเสด็จปรินิพพานด้วยนิพพานธาตุ เป็นอนุปาทิเสสไม่มีขันธปัญจกที่กรรมกิเลสยึดมั่นเป็นส่วนเหลือ บิณฑบาตนั้นหนึ่ง, บิณฑบาตทั้งหลายสองเหล่านี้เสมอกัน มีผลเสมอกัน มีวิบากเสมอกัน, มีผลใหญ่พิเศษด้วย มีอานิสงส์ใหญ่พิเศษด้วย เกินกว่าบิณฑบาตทั้งหลายอื่นนั่นเทียว.' ก็แหละบิณฑบาตนั้นมีคุณมาก มีอานิสงส์มิใช่อย่างเดียว. เทพดาทั้งหลายชื่นชมแล้ว มีใจเลื่อมใสแล้วว่า 'บิณฑบาตนี้ เป็นบิณฑบาตครั้งสุดท้ายของพระผู้มีพระภาคเจ้า ดังนี้' แล้วจึงแทรกโอชาทิพย์ลงในมังสะสุกรอ่อน. ก็แหละโอชาทิพย์นั่นเป็นของแปรโดยชอบ แปรเร็ว เป็นที่ยังใจให้ยินดี มีรสมาก เกื้อกูลแก่เพลิงธาตุในพระอุทร, โรคอะไร ๆ ที่ยังไม่เกิดขึ้นแก่พระผู้มีพระภาคเจ้า จะเกิดขึ้นแล้วเพราะแทรกโอชาทิพย์นั้นเป็นเหตุก็หาไม่, เออก็ เมื่อพระสรีระของพระผู้มีพระภาคเจ้าทุพลภาคอยู่โดยปกติแล้ว พระชนมายุสังขารสิ้นแล้ว ครั้นโรคเกิดขึ้นแล้ว จึงกำเริบยิ่งขึ้นไป. เหมือนไฟโพลงอยู่โดยปกติ เมื่อใคร หยิบเชื้ออื่นเติมเข้าไปในไฟนั้น ไฟนั้นยิ่งโพลงชัชวาลหนักขึ้น ฉันใด, เมื่อพระสรีระของพระผู้มีพระภารเจ้าทุพลภาพอยู่โดยปกติ พระชนมายุสังขารสิ้นแล้ว พระโรคเกิดขึ้นแล้ว จึงยิ่งกำเริบหนักขึ้น ฉันนั้น.
อีกนัยหนึ่ง กระแสน้ำไหลอยู่โดยปกติ ครั้นมหาเมฆตกเติมแล้วเป็นห้วงใหญ่ พาน้ำเชี่ยวหนักขึ้น ฉันใด, เมื่อพระสรีระของพระผู้มีพระภาคเจ้าทุพลภาพอยู่โดยปกติ พระชนมายุสังขารสิ้นแล้ว พระโรคเกิดขึ้นแล้ว จึงยิ่งกำเริบหนักขึ้น ฉันนั้น.
อีกอย่างหนึ่ง ท้องมีวาโยธาตุกำเริบขึ้นอยู่โดยปกติ เมื่อบริโภคอาหารอื่นที่ดิบซ้ำเข้าไปยิ่งอืดหนักขึ้น ฉันใด, พระสรีระของพระผู้มีพระภาคเจ้าทุพลภาพอยู่โดยปกติ พระชนมายุสังขารสิ้นแล้ว พระโรคเกิดขึ้นแล้ว จึงยิ่งกำเริบหนักขึ้น ฉันนั้นนั่นเทียวแล. โทษในบิณฑบาตนั้นมิได้มี, อนึ่งบัณฑิตไม่อาจเพื่อจะยกโทษแก่บิณฑบาตนั้น."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน บิณฑบาตทั้งหลายสองเหล่านั้นเสมอกัน มีผลเสมอกัน มีวิบากเสมอกัน, มีผลใหญ่พิเศษด้วย มีอานิสงส์ใหญ่พิเศษด้วย เหลือเกินกว่าบิณฑบาตทั้งหลายอื่น เพราะเหตุไร?"
ถ. "ขอถวายพระพร บิณฑบาตทั้งหลายสองเหล่านั้นเสมอกัน ฯลฯ มีผลใหญ่พิเศษด้วย มีอานิสงส์ใหญ่พิเศษด้วย เหลือเกินกว่าบิณฑบาตทั้งหลายอื่น ด้วยอำนาจความถึงพร้อมธรรม."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน บิณฑบาตทั้งหลายสองเหล่านั้นเสมอกัน ฯลฯ มีอานิสงส์ใหญ่พิเศษด้วย เหลือเกินกว่าบิณฑบาตทั้งหลายอื่นนั่นเทียว ด้วยอำนาจความถึงพร้อมธรรมทั้งหลายเหล่าไหน?"
ถ. "ขอถวายพระพร บิณฑบาตทั้งหลายสองเหล่านั้นเสมอกัน ฯลฯ มีผลใหญ่พิเศษด้วย มีอานิสงส์ใหญ่พิเศษด้วย เหลือเกินกว่าบิณฑบาตทั้งหลายอื่น ด้วยอำนาจแห่งการเข้าอนุบุพพวิหารสมาบัติทั้งหลายเก้า ทั้งอนุโลมและปฏิโลม."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ในสองวันเท่านั้น เร็วนัก พระตถาคตเจ้าอนุบุพพวิหารสมาบัติทั้งหลายเก้า เป็นอนุโลมและปฏิโลมทันหรือ?"
ถ. "ขอถวายพระพร เพียงในสองวันเท่านั้น พระตถาคตเข้าอนุบุพพวิหารสมาบัติทั้งหลายเก้า เป็นอนุโลมและปฏิโลมทัน."
ร. "น่าอัศจรรย์ น่าพิศวง ทานใดที่เป็นอสทิสทาน ไม่มีทานอื่นเหมือน และเป็ฯบรมทานทานอย่างยิ่งในพุทธเขตนี้ แม้ทานนั้นท่านไม่นับแล้ว โดยบิณฑบาตทั้งหลายสองเหล่านี้. น่าอัศจรรย์ พระผู้เป็นเจ้า น่าพิศวง พระผู้เป็นเจ้า, อนุบุพพวิหารสมาบัติทั้งหลายเก้าใหญ่เพียงไรเล่า. ทานย่อมมีผลใหญ่พิเศษ และมีอานิสงส์ใหญ่พิเศษด้วยอำนาจอนุบุพพวิหารสมาบัติเก้าประการ. ดีละ พระผู้เป็นเจ้า ข้อวิสัชนาปัญหาของพระผู้เป็นเจ้านั้น สมอย่างนั้น, ข้าพเจ้ายอมรับรองอย่างนั้น."

๕. พุทธปูชานุญญาตปัญหา ๒๕

พระราชาตรัสถามว่า "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน พระพุทธพจน์นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้า แม้ได้ทรงภาสิตแล้วว่า 'ดูก่อนอานนท์ ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้ไม่มีความขวนขวาย เพื่อจะบูชาพระสรีระของพระตถาคต' ดังนี้ และตรัสแล้วอีกว่า 'ท่านทั้งหลายจงบูชาธาตุแห่งบุคคลควรบูชานั้น ท่านทั้งหลายจักไปสู่สวรรค์แต่โลกนี้ ด้วยการกระทำบูชาอย่างนี้' ดังนี้ ถ้าพระตถาคตตรัสแล้วว่า 'ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้ไม่มีความขวนขวายเพื่อจะบูชาพระสรีระของพระตถาคต' ดังนี้ ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า 'ท่านทั้งหลายจงบูชาธาตุของบุคคลควรบูชานั้น, ท่านทั้งหลายจักไปสู่สวรรค์ แต่โลกนี้ ด้วยการกระทำบูชาอย่างนี้' นั้นผิด. ถ้าพระตถาคตตรัสแล้วว่า 'ท่านทั้งหลายจงบูชาธาตุของบุคคลควรบูชานั้น, ท่านทั้งหลายจักไปสู่สวรรค์แต่โลกนี้ ด้วยการกระทำบูชาอย่างนี้,' ถ้าอย่างนั้นคำที่ว่า 'ดูก่อนอานนท์ ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้ไม่มีความขวนขวาย เพื่อจะบูชาพระสรีระของพระตถาคต' ดังนี้ แม้นั้นก็ผิด. ปัญหาแม้นี้สองเงื่อน มาถึงพระผู้เป็นเจ้าแล้ว พระผู้เป็นเจ้าจงขยายความให้แจ้งชัดเถิด."
พระเถรเจ้าทูลว่า "ขอถวายพระพร พระพุทธพจน์นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้า แม้ทรงภาสิตแล้วว่า 'ดูก่อนอานนท์ ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้ไม่มีความขวนขวายเพื่อจะบูชาพระสรีระของพระตถาคต' ดังนี้. และตรัสแล้วอีกว่า 'ท่านทั้งหลายจงบูชาธาตุของบุคคลควรบูชานั้น, ท่านทั้งหลายจักไปสู่สวรรค์แต่โลกนี้ ด้วยการกระทำบูชาอย่างนี้' ดังนี้. ก็แหละพุทธพจน์นี้ พระองค์หาได้ตรัสเพื่อชนทั้งหลายทั้งปวงทั่วไปไม่, พระองค์ทรงปรารภชินโอรสทั้งหลาย ตรัสพุทธพจน์นี้ว่า 'ดูก่อนอานนท์ ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้ไม่มีความขวนขวาย เพื่อจะบูชาพระสรีระของพระตถาคต' ดังนี้. เพราะการบูชานี้นั่นไม่เป็นการงานของชินโอรสทั้งหลาย ความพิจารณาสังขารทั่งหลาย ความทำในใจโดยแยบคายโดยอุบายที่ชอบ ความพิจารณาสติปัฏฐานเนือง ๆ การยึดอารมณ์ที่เป็นสาระ ความรบกิเลส ความประกอบประโยชน์ของตนเนือง ๆ นี้ เป็นกิจของชินโอรสทั้งหลาย. การบูชาเป็นกิจของเทพดาและมนุษย์ทั้งหลายที่เหลือ.
เหมือนอย่างว่า การศึกษาศิลปะฝ่าย ช้าง ม้า รถ ธนู และกระบี่ และการเรียนมนต์สำหรับกษัตริย์ การฟังเสียง ความรู้กระทำการรบเอง และใช้ผู้อื่นให้รบ เป็นกิจของราชโอรสทั้งหลายของพระเจ้าแผ่นดิน, การไถนา การค้าขาย การเลี้ยงโค เป็นกิจของเวศย์ศูทร เป็นอันมากที่เหลืออยู่ ฉันใด. การบูชานี้นั้น ก็มิใช่การงานของชินโอรสทั้งหลาย, ความพิจารณาสังขารทั้งหลาย ความทำในใจโดยแยบคายความพิจารณาสติปัฏฐานเนือง ๆ ความยึดอารมณ์ที่เป็นสาระ ความรบกิเลส ความประกอบประโยชน์ของตนเนือง ๆ นี้ เป็นกิจของชินโอรสทั้งหลาย, การบูชาเป็นกิจของเทพดาและมนุษย์ทั้งหลายที่เหลือ ฉันนั้นนั่นแล.
อีกนัยหนึ่ง ความศึกษา อิรูเพท ยชุเพท สามเพท อาถัพพณเพท และลักษณศาสตร์ รู้ลักษณะชายหญิงต่าง ๆ และรู้มหาปุริสลักษณะสามสิบสองประการ เป็นต้น เป็นกิจของพราหมณ์มาณพต้องศึกษาให้รู้, การไถนา การค้าขาย การเลี้ยงโค เป็นกิจของเวศย์ ศูทรทั้งหลายมากอันเศษ ฉันใด: บูชานี้นั้นก็ไม่ใช่การงานของชินโอรสทั้งหลาย, ความพิจารณาสังขารทั้งหลาย ความทำในใจโดยแยบคาย ความพิจารณาสติปัฏฐานเนือง ๆ ความยึดอารมณ์ที่เป็นสาระ ความรบกิเลส ความประกอบประโยชน์ของตนเนือง ๆ นี้เป็นกิจของชินโอรสทั้งหลาย, การบูชาเป็นกิจของเทพดาและมนุษย์ทั้งหลายอันเหลือนั้น ฉันนั้นนั่นเทียวแล เพราะเหตุนั้น พระตถาคตทรงดำริในพระหฤทัยว่า 'ภิกษุทั้งหลายเหล่านี้ จงอย่าประกอบในกิจมิใช่การงาน, ภิกษุทั้งหลายเหล่านี้จงประกอบในกิจเป็นการงาน' แล้วจึงตรัสว่า 'ดูก่อนอานนท์ ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้ไม่มีความขวนขวาย เพื่อจะบูชาพระสรีระของพระตถาคตเถิด' ดังนี้. ถ้าพระตถาคตไม่พึงตรัสพระพุทธพจน์นี้ไซร้, ภิกษุทั้งหลายจะพึงรวบรวมแม้บาตรและจีวรของตน กระทำพุทธบูชาอย่างเดียวเท่านั้น..
ร. "ดีละ พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ข้อวิสัชนาปัญหานั้น สม
อย่างนั้น, ข้าพเจ้ายอมรับรองอย่างนั้น."

๖. ภควโต ปาทปัปปฏิกปติตปัญหา ๒๖

พระราชาตรัสว่า "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน พระผู้เป็นเจ้ากล่าวอยู่ว่า 'เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จดำเนินอยู่ แผ่นดินใหญ่ไม่มีเจตนานี้ พื้นที่ลุ่มฟูขึ้น พื้นที่ดอนย่อมยุบลงเป็นประเทศเรียบราบเสมอกัน.' และกล่าวอยู่อีกว่า 'พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้าอันสะเก็ดศิลากระทบแล้ว' ดังนี้. สะเก็ดศิลาที่ตกลงแล้วที่พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า ไม่กลับแล้วจากพระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า เพื่อเหตุไร? พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ถ้าว่าเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าดำเนินอยู่ แผ่นดินใหญ่ไม่มีเจตนานี้ ที่ลุ่มย่อมฟูขึ้น ที่ดอนย่อมยุบลง ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า 'พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า อันสะเก็ดศิลากระทบแล้ว, นั้นผิด. ถ้าว่าพระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า อันสะเก็ดศิลากระทบแล้ว. ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า 'เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จดำเนินอยู่แผ่นดินใหญ่ที่ไม่มีเจตนานี้ พื้นที่ลุ่มย่อมฟูขึ้น พื้นที่ดอนย่อมยุบลง' ดังนี้ แม้นั้นก็ผิด. ปัญหาแม้นี้สองเงื่อน มาถึงพระผู้เจ้าแล้วเป็นพระผู้เป็นเจ้าพึงขยายออกให้แจ้งเถิด."
พระเถรเจ้าทูลว่า "ขอถวายพระพร เหตุนี้มีจริง: เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จดำเนินอยู่ แผ่นดินใหญ่ที่ไม่มีเจตนานี้ พื้นที่ลุ่มฟูขึ้น พื้นที่ดอนยุบลง. และพระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า อันสะเก็ดศิลากระทบแล้ว. ก็แหละสะเก็ดศิลานั้นมิได้ตกลงแล้วโดยธรรมดาของตน, สะเก็ดศิลานั้นตกลงแล้วด้วยความเพียรของพระเทวทัต.
ขอถวายพระพร พระเทวทัตผูกอาฆาตในพระผู้มีพระภาคเจ้าสิ้นแสนชาติทั้งหลายมาก, พระเทวทัตนั้นคิดจะให้ศิลาใหญ่มีขนาดเท่าเรือนยอดตกลงในเบื้องบนแห่งพระผู้มีพระภาคเจ้า ด้วยอาฆาตนั้น, จึงปล่อยศิลานั้น, ครั้งนั้น ภูเขาทั้งหลายสองผุดขึ้นจากแผ่นดินแล้วรับศิลานั้นไว้, ครั้งนั้น กะเทาะแตกจากศิลาด้วยเขาทั้งหลายสองนั้นประหารกระทบกัน เมื่อจะตกลงโดยสถานใด หรือโดยสถานนั้น ไม่มีนิยม จึงตกลงแล้วที่พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ก็ภูเขาทั้งหลายสองรับศิลาแล้วอย่างไร แม้กะเทาะศิลาอันภูเขาทั้งหลายสอง พึงรับรองอย่างนั้น."
ถ. "ขอถวายพระพร แม้ของที่รับแล้วในโลกนี้บางสิ่ง ย่อมรั้วออกไหลออก เข้าถึงความสิ้นไป. เหมือนน้ำอันบุคคลเอาฝ่ามือรองไว้ ย่อมรั่วออกไหลออกได้ตามระวางแห่งนิ้วมือทั้งหลาย ย่อมถึงความสิ้นไปหมดไป, น้ำนมสด เปรียง น้ำผึ้ง เนยใส น้ำมัน รสปลา รสเนื้อ ละอย่าง ๆ บุคคลเอาฝ่ามือรองไว้ ย่อมรั่วย่อมไหลซึมซาบออกได้ ตามระวางนิ้วมือทั้งหลาย ฉันใด, ภูเขาทั้งสองที่เข้าไปเพื่อจะรับรองประหารกระทบศิลาที่กลิ้งลงมา สะเก็ดแตกจากศิลาที่กลิ้งลงมานั้น กระเด็นไปตกที่หลังพระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า ฉันนั้น.
อีกอย่างหนึ่ง ทรายที่ละเอียดสุขุมเสมอด้วยละอองธุลี บุคคลกำไว้แล้วด้วยกำมือ ย่อมรั่วไหลหมดสิ้นไป ฉันใด, ภูเขาทั้งหลายมารวมแล้วเพื่อจะรับศิลานั้น กระทบกันกับศิลาที่กลิ้งมานั้น สะเก็ดแตกแล้วแต่ศิลานั้น ตกไปไม่นิยมสถาน ตกลงแล้วที่พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า ฉันนั้น.
อีกประการหนึ่ง คำข้าวที่บุคคลในโลกนี้บางคนเปิบแล้ว เมล็ดข้าวที่ร่วงออกจากปากแล้ว ย่อมกระจัดกระจายเรี่ยรายสูญไป ฉันใด. เมื่อภูเขาทั้งหลายสองมารวมกัน เพื่อจะรับศิลาที่กลิ้งลงมานั้น ประหารกระทบศิลาที่กลิ้งลงมา สะเก็ดแตกแต่ศิลานั้น กระเด็นไปตกที่พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า ฉันนั้น."
ร. "ยกไว้เถิด พระผู้เป็นเจ้า ข้อซึ่งภูเขาทั้งหลายรับศิลาที่กลิ้งลงมายกไว้เถิด, ครั้นเมื่อเป็นเช่นนั้น แม้สะเก็ดก็ควรกระทำความเคารพในพระผู้มีพระภาคเจ้า เหมือนแผ่นดินใหญ่กระทำความเคารพฉะนั้น."
ถ. "ขอถวายพระพร สภาพสิบสองอย่างเหล่านี้ ย่อมไม่กระทำความเคารพ, สภาพสิบสองอย่างเป็นไฉน? สภาพสิบสองอย่าง คือบุคคลที่กำหนัดแล้วไม่กระทำความเคารพด้วยอำนาจราคะ, บุคคลที่แค้นเคืองแล้ว ไม่กระทำความเคารพด้วยอำนาจโทสะ. บุคคลที่หลงแล้วไม่กระทำความเคารพด้วยอำนาจโมหะ, บุคคลที่ผู้อื่นยกย่องแล้วฟุ้งไปไม่กระทำความเคารพด้วยอำนาจมานะ, บุคคลไม่มีคุณพระรัตนตรัยในสันดาน คือ ไม่พิจารณาเห็นคุณพระพุทธเจ้า พระธรรม พระสงฆ์ ย่อมไม่กระทำความเคารพ ด้วยไม่มีคุณพิเศษ, บุคคลที่กระด้างดื้อขันขึงย่อมไม่กระทำความเคารพ ด้วยความไม่มีธรรมเครื่องห้ามจะให้โอนอ่อน, บุคคลที่เลวย่อมไม่กระทำความเคารพ ด้วยความเป็นคนมีสภาพอันเลวทราม, บุคคลกระทำคำบังคับของท่านที่เป็นอิสสระ ย่อมไม่กระทำความเคารพ ด้วยความที่ตนไม่เป็นอิสสระ, บุคคลที่ไม่มีจาคะจิต ย่อมไม่กระทำความเคารพ ด้วยความเป็นคนตระหนี่, บุคคลอันใคร ๆ ให้ถึงทุกข์แล้ว ย่อมไม่กระทำความเคารพ ด้วยความเป็นผู้มุ่งจะตอบแทน ให้ผู้ให้ทุกข์แก่ตนนั้นถึงทุกข์บ้าง, บุคคลโลภแล้ว ย่อมไม่กระทำความเคารพ ด้วยความเป็นคนอันโลภครอบงำแล้ว, บุคคลมัวขวนขวายประโยชน์ของตนอยู่ ย่อมไม่กระทำความเคารพ ด้วยมุ่งจะกระทำประโยชน์ให้สำเร็จ. สภาพสิบสองอย่างเหล่านี้แล ย่อมไม่กระทำความเคารพ. ก็แหละสะเก็ดศิลานั้นแตกแล้ว เพราะศิลาสามก้อนนั้นกระทบกัน ไม่ได้กระทำความกำหนดทิศ กระเด็นไปตกที่พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า.
อีกประการหนึ่ง ละอองธุลีอันละเอียดสุขุม อันกำลังแห่งลมพัดหอบไปแล้ว ไม่กระทำความกำหนดทิศ กระจัดกระจายเรี่ยรายไปฉันใด, สะเก็ดศิลานั้นแตกแล้วเพราะศิลาสามก้อนกระทบกันมิได้กระทำนิมิตในทิศ กระเด็นลอยไปตกที่พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้าฉันนั้น. ก็ถ้าว่าสะเก็ดศิลานั้น ไม่กระเด็นออกไปต่างแต่ศิลานั้น, ภูเขาทั้งหลายพึงผุดขึ้นรับสะเก็ดศิลาแม้นั้น. ก็สะเก็ดศิลานั้นมิได้ตั้งอยู่ที่พื้นดิน มิได้ตั้งอยู่ในอากาศ แตกแล้วด้วยเรี่ยวแรงศิลาต่อศิลากระทบกันกระเด็นลอยไปตกที่พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า.
อีกอย่างหนึ่ง เปรียบเหมือนใบไม้เก่า ๆ อันลมบ้าหมูหอบขึ้นไม่มีความกำหนดทิศ ย่อมตกลงโดยสถานใดสถานหนึ่ง ฉันใด, สะเก็ดศิลานั้นไม่มีความกำหนดทิศ ด้วยกำลังศิลาต่อศิลากระทบกัน เมื่อจะตกสะเก็ดไปตกที่พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า ฉันนั้นนั่นเทียวแล. เออก็ สะเก็ดศิลานั้นตกลงที่พระบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้า เพื่อความที่พระเทวทัตผู้อกตัญญู เป็นคนกระด้างจะเสวยทุกข์."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ดีละ ข้อวิสัชนาปัญหานั้นสม
อย่างนั้น, ข้าพเจ้ายอมรับรองอย่างนั้น."

๗. คาถาภีคีตโภชนทานกถากถนปัญหา ๒๗

พระราชาตรัสถามว่า "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน แม้พระพุทธพจน์นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้วว่า 'โภชนะที่เราขับแล้วด้วยพระคาถาไม่ควรจะบริโภค, แน่ะพราหมณ์ ความบริโภคโภชนะที่ตนขับด้วยพระคาถานั้น ไม่เป็นธรรม คือ ไม่เป็นจารีตของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ผู้พิจารณาเห็นรอบคอบอยู่, พระพุทธเจ้าทั้งหลาย ย่อมบรรเทา คือ ห้ามเสีย ไม่เสวยโภชนะที่พระองค์ขับแล้วด้วยพระคาถา, ดูก่อนพราหมณ์เมื่อธรรมมีอยู่ คือ อาชีวปาริสุทธิธรรม หรือสุจริตธรรมสิบอย่างหรือจารีตธรรมของพระพุทธเจ้าทั้งหลายมีอยู่ คือ ว่าเป็นไปอยู่ ความแสวงหาเสมอด้วยเหยียดมือในโอกาสขอโดยส่วนเดียว เป็นเครื่องเลี้ยงพระชนมชีพของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ดังนี้."
อนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้า เมื่อทรงแสดงธรรมแก่บริษัทจะตรัสอนุปุพพิกถา ตรัสทานกถาทีแรกก่อน ตรัสสีลกถาในภายหลัง, เทพดาและมนุษย์ทั้งหลายฟังภาสิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า ผู้เป็นอิสสระในโลกทั้งปวง แล้วจึงตกแต่ง แล้วจึงให้ทาน, พระสาวกทั้งหลายของพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น ย่อมบริโภคทานที่พระผู้มีพระภาคเจ้าส่งไปแล้วนั้นอีก.
พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ถ้าว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้วว่า 'โภชนะที่เราขับแล้วด้วยพระคาถา ไม่ควรเราจะบริโภค' ดังนี้, ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า 'พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสทานกถาก่อน' ดังนี้ นั้นผิด. ถ้าว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสทานกถาก่อน, ถ้าอย่างนั้น คำที่ว่า 'โภชนะที่เราขับแล้วด้วยพระคาถา ไม่ควรเราจะบริโภค' ดังนี้ แม้นั้นก็ผิด.
ข้อนั้นมีอะไรเป็นเหตุ? พระผู้เป็นเจ้า ทักขิเณยยบุคคลกล่าววิบากของบิณฑบาตแก่คฤหัสถ์ทั้งหลาย คฤหัสถ์เหล่านั้นฟังธรรมกถาแล้ว เป็นผู้มีจิตเลื่อมใสแล้ว ให้ทานเนือง ๆ, ทักขิเณยยบุคคลเหล่าใด บริโภคทานนั้น ทักขิเณยยบุคคคลเหล่านั้นทั้งปวง ย่อมบริโภคทานที่ทักขิเณยยบุคคลขับแล้วด้วยพระคาถา. ปัญหาแม้นี้สองเงื่อน ละเอียดลึก มาถึงพระผู้เป็นเจ้าแล้ว, พระผู้เป็นเจ้าพึงจะแก้ไขขยายให้แจ้งชัดเถิด."
พระเถรเจ้าทูลว่า "ขอถวายพระพร พระพุทธพจน์นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้วว่า 'โภชนะที่เราขับแล้วด้วยพระคาถา ไม่ควรเราจะบริโภค, แน่ะพราหมณ์ ความบริโภคโภชนะที่ตนขับด้วยพระคาถานั้น ไม่เป็นธรรม คือ ไม่เป็นจารีตของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ผู้พิจารณาเห็นรอบคอบอยู่, พระพุทธเจ้าทั้งหลาย ย่อมบรรเทา คือ ห้ามเสียไม่เสวยโภคชนะที่พระองค์ขับแล้วด้วยพระคาถา, ดูก่อนพราหมณ์ เมื่อธรรมมีอยู่ คือ อาชีวปาริสุทธิธรรม หรือสุจริตธรรมสิบอย่างหรือจารีตธรรมของพระพุทธเจ้าทั้งหลายมีอยู่ คือ ว่าเป็นไปอยู่ ความแสวงหาเสมอด้วยเหยียดมือในอากาศขอโดยส่วนเดียว เป็นเครื่องเลี้ยงชีพพระชนมชีพของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย' ดังนี้.
อนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสทานกถาก่อน. ก็และความตรัสทานกถาก่อนนั้น เป็นกิริยาของพระตถาคตทั้งปวง: พระตถาคตทั้งปวงยังจิตของทายกทั้งหลายให้ยินดียิ่งแล้วในทานนั้น ด้วยตรัสทานก่อนย่อมประกอบในศีลต่อภายหลัง. เปรียบเหมือนมนุษย์ทั้งหลายให้ภัณฑะเครื่องเล่นทั้งหลายแก่ทารกรุ่นทั้งหลาย คือ ไถน้อย ๆ หม้อน้อย ๆ กังหันน้อยๆ ทะนานน้อย ๆ รถน้อยๆ ธนูน้อย ๆ, ทารกทั้งหลายเหล่านั้น ย่อมประกอบในการงานของตน ๆ ต่อภายหลัง ฉันใด: พระตถาคตยังจิตของทายกทั้งหลายให้ยินดียิ่ง ด้วยทานกถาทีแรกก่อนแล้ว จึงประกอบในศีลต่อภายหลัง ฉันนั้นนั่นเทียว.
อีกประการหนึ่ง เปรียบเหมือนหมอ ธรรมดาว่าหมอเมื่อเยียวยารักษาไข้ ยังคนเป็นไข้กระสับกระส่ายอยู่ทั้งหลาย ให้ดื่มน้ำมันเพื่อจะสมาน กระทำให้มีกำลังสี่วันห้าวันก่อนแล้ว จึงรุนยาต่อภายหลังฉันใด: พระตถาคตคราวแรกทรงยังจิตของทายกทั้งหลาย ให้ยินดียิ่งด้วยทานกถาแล้ว จึงประกอบในศีลต่อภายหลัง ฉันนั้นนั่นเทียว. จิตของทายกทานบดีทั้งหลายเป็นจิตอ่อน มีความเป็นของอ่อนสนิทแล้ว, ทายกทานบดีทั้งหลายเหล่านั้น จักตามถึงฝั่งแห่งสาคร คือ สงสาร ด้วยสะพานคือทาน ด้วยเรือคือทานนั้น ด้วยประการดังนี้, เพราะเหตุนั้น พระตถาคตทรงสั่งสอนภูมิแห่งกรรมแก่ทายกทั้งหลายเหล่านั้น, ก็แต่ว่าจะต้องทรงวิญญัติ เพราะสั่งสอนนั้นก็หาไม่."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน พระผู้เป็นเจ้ากล่าววิบัญญัติอันใดว่า 'วิญญัติ' ก็วิญญัติทั้งหลายเหล่านั้นมีเท่าไร?"
ถ. "ขอถวายพระพร วิญญัติมีสองคือ: กายวิญญัติ ให้เขารู้แจ้งด้วยกายหนึ่ง วจีบัญญัติ ให้เขารู้แจ้งด้วยวาจาหนึ่ง. ในวิญญัติสองเหล่านั้น กายวิญญัติที่มีโทษก็มี ที่ไม่มีโทษก็มี; วจีวิญญัติที่มีโทษก็มี ที่ไม่มีโทษก็มี. กายวิญญัติที่มีโทษอย่างไร? ในศาสนานี้ภิกษุบางองค์เข้าไปใกล้ตระกูลทั้งหลายแล้วจึงยืนอยู่ในโอกาสไม่ควรยืนเสพการยืนนั้น, กายวิญญัตินี้มีโทษ; ก็พระอริยะทั้งหลาย ย่อมไม่บริโภคโภชนะที่ภิกษุนั้นขอแล้วด้วยกายวิญญัตินั้น, ส่วนบุคคลนั้นเป็นผู้อันบัณฑิตดูหมิ่นดูแคลนติเตียน ไม่เคารพแล้ว, ในสมัย คือ ลัทธิของพระอริยะทั้งหลาย ถึงซึ่งความนับว่า 'ผู้มีอาชีวะอันทำลายแล้ว' ทีเดียว.
คำที่จะพึงกล่าวยังมีอีก: ในศาสนานี้ ภิกษุบางองค์เข้าไปใกล้ตระกูลทั้งหลายแล้วจึงยืนอยู่ในโอกาสไม่ควรยืน น้อมคอไปเพ่งแล้วดังเพ่งแห่งนกยูง ด้วยคิดว่า 'ชนทั้งหลายเหล่านี้จักเห็น ด้วยการยืนอย่างนี้,' ชนเหล่านั้นเห็นภิกษุนั้น ด้วยการยืนนั้น, กายวิญญัติแม้นี้มีโทษ; พระอริยเจ้าทั้งหลายไม่บริโภคโภชนะที่ภิกษุนั้นขอแล้วด้วยกายวิญญัตินั้น, ส่วนบุคคลนั้นเป็นผู้อันบัณฑิตดูหมิ่นดูแคลนติเตียน ไม่เคารพแล้ว ในสมัยคือลัทธิของพระอริยเจ้าทั้งหลาย ย่อมถึงซึ่งความนับว่า 'ผู้มีอาชีวะทำลายแล้ว' ทีเดียว.
คำที่จะพึงกล่าวยังมีอีก; ในศาสนานี้ ภิกษุบางองค์ให้เขารู้แจ้งด้วยคางบ้าง ด้วยคิ้วบ้าง ด้วยแม่มือบ้าง, วิญญัติแม้นี้มีโทษ; พระอริยะทั้งหลาย ย่อมไม่บริโภคโภชนะที่ภิกษุนั้นขอแล้วด้วยกายวิญญัตินั้น, ส่วนบุคคลนั้นเป็นผู้อันบัณฑิตดูหมิ่นดูแคลนติเตียน ถึงซึ่งความนับว่า 'เป็นผู้มีอาชีวะทำลายแล้ว' ทีเดียว.
ขอถวายพระพร แม้พระเถระชื่อสารีบุตร เมื่อพระอาทิตย์อัสดงคตแล้ว เป็นไข้ในส่วนราตรี อันพระเถระชื่อมหาโคคัลลานะ ถามถึงเภสัชจึงเปล่งวาจา, เภสัชเกิดขึ้นด้วยวจีเภทนั้น; ครั้งนั้น พระเถระชื่อ สารีบุตร ละเภสัชนั้น ไม่อาศัยเลี้ยงชีพ เพราะกลัวแต่ความทำลายแห่งอาชีวะว่า "เภสัชนี้เกิดขึ้นแล้วด้วยวจีเภทของเรา, อาชีวะของเราอย่าแตกเลย" ดังนี้ มิใช่หรือ? วจีวิญญัติแม้อย่างนี้ เป็นไปกับด้วยโทษ; ก็พระอริยเจ้าทั้งหลายย่อมไม่บริโภคโภชนะที่ภิกษุนั้นขอแล้วด้วยวจีวิญญัตินั้น, ส่วนบุคคลนั้นเป็นผู้อันบัณฑิตดูหมิ่นดูแคลนติเตียนไม่เคารพแล้ว ในสมัย คือ ลัทธิของพระอริยเจ้าทั้งหลาย บุคคลนั้นย่อมถึงซึ่งความนับว่า 'มีอาชีวะทำลายแล้ว' ทีเดียว.
วจีวิญญัติอย่างไรไม่มีโทษ? ขอถวายพระพร ในศาสนานี้ ภิกษุเมื่อปัจจัยมี ขอเภสัชในตระกูลทั้งหลายที่เป็นญาติและผู้ปวารณา, วจีวิญญัตินี้ไม่มีโทษ; พระอริยเจ้าทั้งหลายย่อมบริโภคปัจจัยที่ภิกษุนั้นขอแล้วด้วยวจีบัญญัตินั้น, ส่วนบุคคลนั้นเป็นผู้อันบัณฑิตยกย่องชมเชยสรรเสริญแล้ว ในสมัย คือ ลัทธิของพระอริยเจ้าทั้งหลาย, เธอนั้นย่อมถึงซึ่งความนับว่า 'เป็นผู้มีอาชีวะบริสุทธิ์แล้ว' นั่นเทียว อันพระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหลายทรงอนุมัติแล้ว.
ขอถวายพระพร พระตถาคตทรงละโภชนะของกสิภารทวาชพราหมณ์อันใดเสีย โภชนะนั้นเกิดแล้วด้วยความแค่นได้และผูกพันและฉุดคร่า และข่ม และโต้ตอบ, เพราะเหตุนั้น พระตถาคตจึงทรงห้ามบิณฑบาตนั้นเสีย ไม่อาศัยเป็นอยู่."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน เมื่อพระตถาคตเสวยอยู่ เทพดาทั้งหลายแทรกโอชะทิพย์ลงในบาตรสิ้นกาลทั้งปวงหรือ หรือว่าเทพดาทั้งหลายแทรกโอชะทิพย์ลงในบิณฑบาตทั้งหลายสอง คือ มังสะสุกรอ่อนหนึ่ง มธุปายาสหนึ่ง สองอย่างเท่านั้น?"
ถ. "ขอถวายพระพร เมื่อพระตถาคตเสวยอยู่ เทพดาทั้งหลายถือโอชะทิพย์ บำรุงแทรกโอชะทิพย์ลงในคำข้าวที่ทรงยกขึ้นแล้ว และยกขึ้นแล้วสิ้นกาลทั้งปวง. เปรียบเหมือนคนครัว (คนเครื่อง) ของพระมหากษัตริย์ เมื่อพระมหากษัตริย์เสวยอยู่ คนเครื่องมือนั้นถือแกงบำรุงแทรกแกงลงในคำข้าวทุกองค์ ฉันใด, เมื่อพระตถาคตเสวยอยู่เทพดาทั้งหลายถือโอชะทิพย์ บำรุงแทรกโอชะทิพย์ลงในคำข้าวที่พระองค์ทรงยกขึ้นแล้วและทรงยกขึ้นแล้วทุก ๆ เวลา ฉันนั้นนั่นเทียวแล. แม้เมื่อพระตถาคตเสวยข้าวยวปูลกะแห้ง ที่ในเมืองเวรัญชา เทพดาทั้งหลายให้ชุ่มแล้วให้ชุ่มแล้วด้วยโอชะทิพย์น้อมเข้าไปแล้ว, เพราะเหตุนั้น พระกายของพระตถาคตจึงได้เป็นอวัยวะเจริญแล้ว."
ร. "พระผู้เป็นเจ้านาคเสน เทพดาทั้งหลายเหล่าใด ถึงซึ่งความขวนขวายในการประคับประคองพระสรีรกายของพระตถาคตแล้วเนือง ๆ ลาภทั้งหลายของเทพดาทั้งหลายเหล่านั้นหนอ.
ดีละ พระผู้เป็นเจ้านาคเสน ข้อวิสัชนาปัญหาของพระผู้เป็นเจ้านั่นสมอย่างนั้น, ข้าพเจ้ายอมรับรองอย่างนั้น."




เอาบุญมาฝากจะถวายสังฆทาน เจริญวิปัสสนา ให้ธรรมะเป็นทาน ให้อภัยทาน บอกบุญ สักการะพระธาตุ ให้อาหารสัตว์เป็นทาน ช่วยพ่อแม่ทำงานบ้าน ถวายข้าวพระพุทธ อนุโมทนาบุญกับผู้อื่น สร้างพระสร้างเจดีย์สร้างธรรมจักรสร้างรอยพระพุทธบาทสร้างระฆังและอัครสาวกซ้ายขวาสร้างพระสีวลีสร้างพระกัสสะปะสร้างพระอุปคุตสร้างพระองคุลีมารผสมทองคำเปลวพร้อมนำดอกไม้มาบูชาถวายพระรัตนตรัย
รักษาศีล เจริญภาวนา สวดมนต์ ให้อาหารสัตว์เป็นทานเป็นประจำ กรวดน้ำอุทิศบุญ อนุโมทนากับพ่อแม่ญาติพี่น้องที่รักษาศีล ฟังธรรม ให้ทาน อนุโมทนากับเพื่อนๆที่รักษาศีล ศึกษาการรักษาโรค ที่ผ่านมาคุณแม่ได้ถวายสังฆทานมาโดยตลอด ที่ผ่านมาได้ปิดทองพระ รักษาอาการป่วยของผู้อื่นกับผู้ร่วมงาน และที่ผ่านมาได้รักษาอาการป่วยของบิดามารดา ปล่อยชีวิตสัตว์มาโดยตลอด ถวายยาแก่ภิกษุ ขัดองค์พระ จุดเทียนถวายพระรัตนตรัย ให้ความรู้สมุนไพรเพื่อสุขภาพเป็นวิทยาทาน ที่ผ่านมาคุณแม่ได้ทำบุญหลายอย่างมาโดยตลอด ที่ผ่านมาได้ถวายสังฆทานและทำบุญสร้างอาคารผู้ป่วยและกฐินกับเพื่อนๆและให้อาหารเป็นทานแก่สรรพสัตว์กับเพื่อนๆและเพื่อนคนหนึ่งและบริวารของเพื่อนและครอบครัวของเพื่อนได้มีจิตเมตตาให้ทานและเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ช่วยเหลือผู้อื่นอยู่ตลอดและเพื่อนได้เคยสวดมนต์เย็นกับคุณแม่และที่ผ่านมาได้ทำบุญสักการะพระธาตุทำบุญปิดทองชำระหนี้สงฆ์และไหว้พระและทำบุญตามกล่องรับบริจาคตามวัดต่างๆกับเพื่อนและตั้งใจว่าจะสร้างบารมีให้ครบทั้ง 10 อย่างขอให้อนุโมทนาบุญด้วย


ขอเชิญถวายสังฆทาน เจริญวิปัสสนา ให้ธรรมะเป็นทาน ให้อภัยทาน บอกบุญ ให้อาหารสัตว์เป็นทาน สักการะพระธาตุ ฟังธรรม สวดมนต์ ช่วยพ่อแม่ทำงานบ้าน
รักษาศีล เจริญภาวนา สวดมนต์ สร้างพระสร้างเจดีย์สร้างธรรมจักรสร้างรอยพระพุทธบาท
สร้างระฆังและอัครสาวกซ้ายขวาสร้างพระสีวลีสร้างพระกัสสะปะสร้างพระอุปคุตสร้างพระองคุลีมารผสมทองคำเปลวพร้อมนำดอกไม้มาบูชาถวายพระรัตนตรัย กรวดน้ำอุทิศบุญ ถวายข้าวพระพุทธ อนุโมทนาบุญกับผู้อื่น สนทนาธรรม
ถวายข้าวพระพุทธ อนุโมทนาบุญกับผู้อื่น รักษาอาการป่วยของผู้อื่น รักษาอาการป่วยของบิดามารดา จุดเทียนถวายพระรัตนตรัย
ปิดทอง สักการะพระธาตุ กราบอดีตสังขารเจ้าอาวาสที่ไม่เน่าเปื่อย ที่วัดแจ้ง อ.เมือง จ.ปราจีนบุรี ปิดทองพระ ปล่อยชีวิตสัตว์ถวายยาแก่ภิกษุ ไหว้พระตามวัดต่างๆ ขัดองค์พระ ให้ความรู้สมุนไพรในการดูแลสุขภาพเป็นทาน
และสร้างบารมีให้ครบทั้ง 10 อย่างขอเชิญร่วมบุญกุศลร่วมกันนะ